علوم انسانی راه گشای توسعه فرهنگی

مصطفی ملتفت( دانشجوی روانشناسی دانشگاه پیام نور اوز): در توسعه نیافتگی هر کشور عوامل متعددی نقش دارد و در این باره کتاب ها و مقالات بسیاری نوشته شده است. یکی از عوامل بارز توسعه نیافتگی از دیدگاه بسیاری از اساتید و دانشمندان، بسط نیافتن علوم انسانی در آن جامعه یا کشور است.

اما کار و حوزه علوم انسانی چیست؟ اگر علوم تجربی یا طبیعی را به بررسی و شناخت طبیعت انسان و محیط زیست، و ریاضیات را به علم ساخت و ساز و مهندسی و حساب؛ آن وقت کارمان برای تشریح علوم انسانی و فواید آن آسان تر می شود.

علوم انسانی چیست و فایده آن چیست؟

اگر فرض را بر این بگیریم که “جامعه،جسم” است و “فرهنگ، روح” آن؛ به این نکته مهم پی می بریم که برای شناخت و توسعه این جسم یعنی جامعه، باید به علوم طبیعی ، تجربی ، ریاضیات یا مهندسی متوسل شد.

اما سوال؟برای شناخت و توسعه “روح این جسم” که *فرهنگ* ما می باشد نیاز به چیست؟

در ابتدای کار بایستی تعریف فرهنگ را دانست.
فرهنگ: مجموعه ای از ارزش ها،باورها،آداب،و سنن یک قوم یا گروه که از یک نسل به نسل دیگر توسط آموزش انتقال داده می شود.

با این تعریف از فرهنگ می فهمیم که ارزش ها، باورها و آداب و سنن ، روح هر جامعه و بطور کلی هر کشوری را تشکیل می دهد.

پس مسئولیت شناخت و توسعه روح جامعه به عهده کیست؟ جواب: علوم انسانی و اساتید فعال در این حوزه.بله دانشمندان علوم انسانی مهندسان تمدن های انسانی هستند.

با مثالی سعی می کنم مطلب بالا را کمی روشن تر بیان کنم.

کار یک مهندس عمران یا معمار یا مهندس برق و نفت به ترتیب این است که ساختمان بسازند و تاسیسات برقی و پالایشگاه نفتی و بالکل ساخت و ساز را برعهده دارند.

کار یک پزشک،دامپزشک،گیاه پزشک، به ترتیب سرو کله زدن با زیست انسان،حیوان و گیاهان است.

حال کار یک جامعه شناس، تاریخ دان، فیلسوف،ادیب و حقوقدان چیست؟

جامعه شناسی: دانش بررسی و تحلیل مسائل موجود در جامعه(پدیده های اجتماعی) است.

تاریخ: علم شناخت و تفسیر گذشته انسان‌ها در پرتو حال که بر اساس روش‌ها، گزینش‌ها و تفسیرهای مورخان به دست می‌آید و قابلیت پیش‌بینی کلی ندارد، بلکه مشروط و جزئی و احتمالی است.

فلسفه:مطالعه مسائل کلی و اساسی، درباره موضوعاتی همچون هستی،واقعیت،آگاهی،ارزش،ذهن و زبان است.

ادبیات: در باور همگانی ادبیات یک تیره یا ملت برای نمونه مجموعه متن‌هایی است که آثار ماندگار و برجسته پیشینیان آن تیره و ملت را تشکیل می‌دهند.

حقوق: مطالعه،نقد و بررسی مجموعه قواعد و مقرراتی است که نظم اجتماعی را تامین می کند.

با این توضیحات بسیار اندک و مختصر تا حدی با حوزه کاری علوم انسانی آشنا شدیم. اما اینجا باید به دو نکته اساسی اشاره کنیم:

نخست اینکه:نسل قدیم و جدید ما، با این پرسش روبرو می شود که فلسفه،جامعه شناسی،تاریخ،اقتصاد،حقوق و … چه فایده ای دارد و کاربرد آن چیست؟؟ چون در بسیاری از معارف دینی ما پیرامون این مباحث کتاب ها و مقالاتی وجود دارد، پس نیازی نیست به تحصیل در رشته های اقتصاد و جامعه شناسی و فلسفه بپردازیم،چون کاری بی معنی یا لااقل کم معنی و فی الواقع وقت تلف کردن است.

دوم اینکه:کسانی هم که معتقد به آموختن این دسته از علوم هستند، خود را چندان ملزم به تخصصی دنبال کردن این علوم نمی دانند و در حد مطالعه چند کتب ادبی،تاریخی،فلسفی و علوم اجتماعی بسنده می کنند که می توان گفت این کم کاری می تواند نشات گرفته از این باور باشد که آیا علوم انسانی علم است یا نه؟؟ و بر این باورند که اگر “فرهنگ“ روح جامعه باشد،با مطالعه چند کتاب ادبی،تاریخی،فلسفی هم می توان این روح را شناخت و به بسط و توسعه آن پرداخت.

 جایگاه علوم انسانی در ایران:

پزشکان و روانشناسان زیادی معتقد بر این هستند که روح و جسم انسان متقابلا از هم تاثیر می پذیرند و روح و روان بر ضریب بیمار شدن جسم انسان اثرگذار است. برای مثال شاید شنیده باشید که یکی از مهمترین عوامل بهبود یک بیمار سرطانی، سر حال بودن، امیدوار بودن و درکل روحیه خوب داشتن است.

از آنجایی که گفتیم فرهنگ روح است و جامعه جسم و کالبد؛ این را می شود فهمید که کشور در حال توسعه ایران که با بحران های زیادی مواجه است، مانند جسم انسانی می ماند که روح و روان آن دچار اختلالات و معضلاتی شده است. و فهمیدیم که روح و فرهنگ هر جامعه ای تنها بدست متخصصان علوم انسانی، اعم از جامعه شناسان، اقتصاددانان،تاریخ دانان،فیلسوفان،حقوق دانان و حتی ادیبان،درمان و ارتقا و پیشرفت داده می شود.چون رابطه روح و جسم (فرهنگ و جامعه) رابطه ای متقابل است.

امروزه تا حدی توانسته ایم در قسمت صنعتی،مهندسی،پالایشگاهی،تاسیساتی،نظامی،پزشکی،در جایگاه نسبتا خوبی نسبت به کشورهای در حال توسعه قرار بگیریم.اما در زمینه فرهنگی و هویتی اندکی دچار مشکل هستیم.

که این مهم کار و تلاش متخصصان علوم انسانی را می طلبد. برای اثبات این ادعا، می توان به آمار طلاق،اعتیاد،دعواهای خانوادگی و خیابانی،دین گریزی و سایر معضلات اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد.

اما کار و تلاش متخصصان علوم انسانی نیاز به حمایت های بخش دولتی و خصوصی دارد. برای مثال یک دانشجوی فارغ التحصیل شده تاریخ،فلسفه،ادبیات ،جامعه شناسی،دین شناسی یا انسان شناسی بعد از اخذ مدرک کارشناسی یا کارشناسی ارشد یا حتی دکترا چندان جایگاهی از لحاظ بازار کار ندارد.

اگر خوشبینانه به آن نگاه کنیم حدسا شاید ۲۰% فارغ التحصیلان رشته های مذکور بتوانند وارد بازار کار شوند؛که باز اگر خوشبینانه تر نگاه کنیم بعد از ده سال تلاش برای اخذ دکترا در صورت عضو هیئت علمی شدن است که می توان با حقوقی ماهیانه ۳ الی ۵ میلیون درآمد داشت،که این در مقابل درآمد های رشته های مهندسی و پزشکی و پیراپزشکی بسیار کم و ناچیز است.

پس بزرگترین مشکلی که باعث شده دانش آموزان نخبه ایران به علوم انسانی تمایل چندانی نشان ندهند، نبود یا اندک بودن بازار کار دراین حوزه است.

البته شایان ذکر است که رشته هایی مانند:حقوق،روانشناسی و حسابداری، جزء اندک رشته هایی هستند که در حوزه علوم انسانی بازار کار نسبتا امیدوارکننده و خوبی دارند.

در وهله دوم کم توجهی به علوم انسانی از سوی مسئولین باعث افت این حوزه شده است.چنان که گفتیم،”تا روح سالم نباشد،جسم هم توان حرکت” ندارد.

از این رو می بینیم که کشورهای توسعه یافته بسیار بر روی رشته های علوم انسانی سرمایه گذاری کرده اند که امروزه توانسته اند جسم هایشان که کشورهایشان باشد را، با مدیریت دقیق تری، رشد و ارتقاء بخشند.

برای مثال دانشگاه استنفرد،هاروارد،کمبریج و آکسفورد که جزء برترین دانشگاه های جهان به حساب می آیند با رشته های ادبیات،تاریخ،علوم تربیتی،فلسفه و اقتصاد هستند که شهرت دارند و شناخته می شوند.

اما در کشور ایران معتبرترین دانشگاه ها در حوزه مهندسی(صنعتی شریف،امیرکبیر و…) و پزشکی هستند؛ و رتبه و نمره ما در تاریخ،ادبیات،علوم تربیتی، در رتبه بندی های بین المللی بسیار پایین است.

جایگاه علوم انسانی در اوز:

در شهر اوز تا جایی که بنده مطلع هستم از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳ رشته تحصیلی علوم انسانی برای پسران دایر نبوده، که با همت مسئولین و آموزش و پرورش از سال قبل این رشته در دبیرستان “احمدپور” دایر شده است.البته با توجه به نکاتی که در قسمت های قبلی ذکر کردم یعنی دلایل افت علوم انسانی در ایران، در اوز هم دانش آموزانی که معدل بالایی ندارند به سراغ علوم انسانی می روند که این خطای بسیار بزرگی است که امید می رود با راهنمایی و مشاوره ی خانواده ها، بزرگان، معلمین، مسئولین و دلسوزین بخش اوز جلوی این اشتباه ها گرفته شود.

البته این مهم همانطور که گفتم بخاطر دو نکته است،

یک: بازار کار نامناسب.

دو: بی اطلاعی دانش آموزان از اهمیت و حساس بودن این رشته در دنیا.

این موضوع فاجعه بار است که شهر اوز که از قدیم الایام در منطقه به ادب و فرهنگ و سواد شهره بوده، امروزه شاهد نبود متخصصان جوان بومی در حوزه علوم انسانی است.

البته جدا از دانشجویانی که در مقطع تحصیلی دکترا در دانشگاه های دولتی مشغول به تحصیل می باشند و تعدادشان از انگشتان یک دست فراتر نمی رود که آن هم متولدین اوایل دهه ۶۰ می باشند.

اینجا وظیفه دارم تنی چند از اساتید و پیشکسوتان اوزی در حوزه فرهنگ و علوم انسانی را نام ببرم که این نشان دهنده ی علاقه مندی اوزی ها به این حوزه در گذشته بوده است.

نویسنده و جامعه شناس- محمد رفیع محمودیان

فرزانه فرزین_ اقتصاد دان و کتابدار

محمدشریف کمالی_ انسان شناس و پژوهش گر

عبدالعزیز خرمی_اقتصاددان و علوم سیاسی

شیخ حنیف فقیهی_ دارای مدارک ادبیات،فلسفه،علوم اسلامی و متافیزیک

(این اسامی برگرفته از سلسله مقالات هادی صدیقی در عصر اوز می باشد)

و در آخر این سوال مطرح می شود، چه باید کرد؟؟

راه حل پیشنهادی اول می تواند این باشد که از اساتید و متخصصین این حوزه برای ریشه یابی تخصصی و ارائه راه حل های عملی،از سوی معتمدین و بزرگان بخش اوز دعوت به عمل آید؛ تا شاید در سال های آینده شاهد متخصصین جوان علوم انسانی بومی به تعدادی فراتر از انگشت های دو دست باشیم.

و راه حل دومی که به ذهن این حقیر می رسد، سوق دادن دانش آموزان تیزهوش به سمت این رشته با حمایت های همه جانبه از سوی خانواده ها و مردم و افزایش کیفیت آموزشی در این رشته از جانب آموزش پرورش بخش اوز می باشد.

راه حل پیشنهادی سوم هم چشم اندازی به آینده دارد؛ از آنجایی که اوز شهری خیّرپرور است و در این چند سال شاهد افزایش دانشگاه ها و محیط های آموزشی با مساعدت جدی این عزیزان بوده ایم، و از آنجایی که منطقه اوز از قدیم الایام نامش با علم و سواد عجین بوده است، می توان این انتظار نه چندان دور را داشت که ان شاء الله اولین “دانشکده دولتی علوم انسانی“ در منطقه بزرگ لارستان،در شهر اوز تاسیس شود؛ که شامل رشته های بسیار مهم،تاریخ و فلسفه و ادبیات و… باشد.

توضیحات: البته سوالی که اینجا مطرح می شود این است که در دانشگاه پیام نور، این رشته ها مشغول به فعالیت هستند، پس نیازی به دانشکده علوم انسانی بطور تخصصی و جداگانه نیست!؟  بی شک نمی شود از خیر و برکات دانشگاه پیام نور  در سطح کشور به ویژه خدمات خیرین و دانشگاه پیام نور در اوز چشم پوشی کرد و از کنار آن  به سادگی گذشت و قدرشناس این خدمات اموزشی هستیم. اما فلسفه ی تشکیل  دانشگاه پیام نور از ابتدا یک فرصت و امید دوباره ای بوده است برای کسانی که در مقطع کارشناسی موفق به ورود به دانشگاه های دولتی نشده اند و از از ابتدا هم با این شعار”تحصیل برای همه” وارد عرصه علمی کشور شد. گرچه در حال حاضر تغییراتی در سیستم آموزشی دانشگاه پدید آمده  اما  نباید فراموش شود که سیستم آموزشی دانشگاه های پیام نور در سطح کشور بر آموزش خودخوان تاکید دارد و به نوعی آموزش از راه دور است،که البته کلاس و جلساتی هم برای  تفهیم دانشجویان و رفع اشکال   برگزار می شود.

اما فایده ی تاسیس دانشکده علوم انسانی(دولتی) در شهر اوز این است که اول: دانش آموزان ما بیشتر تمایل پیدا می کنند که در دبیرستان به این رشته تحصیلی پراهمیت روی آورند چون در مقطع کارشناسی از “سهمیه بومی“ برخوردار می شوند و با رتبه زیر ۱۵۰۰۰ هم می شود وارد آن شد. دوم آن که حضور اساتید دانشکده های دولتی در کلاس ها بیشتر و هیئت علمی اش از بهترین های کشور انتخاب می شوند.البته این سخن انکار این مسئله نیست که در دانشگاه پیام نور اوز هم اساتیدی با سطح علمی بالا وجود دارد که به علت محدود بودن جلسات درسی، دانشجویان کمتر می توانند از علم وتجارب اساتید بهره مند شوند.

امید است این آرزو که بی شک آرزوی خیلی از مردم اوز هم می باشد، همچون موارد دیگر تحقق یابد.