گفت‌و گو با دکتر محمدیوسف محمودی زمین شناس و استاد دانشگاه

پیام اوز / هادی صدیقی: در این ماه به گفت‌وگو با دکتر محمدیوسف محمودی؛زمین‌شناس و استاد دانشگاه پرداختیم.

دکتر محمدیوسف محمودی فرزند محمد در سال ۱۳۴۴ در اوز متولد شد و کل دوران تحصیلی‌اش تا دیپلم را در شهر اوز به پایان رساند. تحصیلات دانشگاهی را در مقطع کارشناسی دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد را در دانشگاه شهید بهشتی در رشتۀزمین‌شناسی گرایش تکتونیک به پایان رساند. وی از سال ۱۳۷۱ تدریس را در دانشگاه پیام نور شیراز شروع کرد و از سال ۱۳۷۶ عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد لارستان است که علاوه بر تدریس در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر لار، خنج و اوز دارای سابقۀ تدریس در دانشگاه آزاد اسلامی شیراز نیز هست. محمدیوسف محمودی پس از یک وقفۀچندساله، تحصیل در مقطع دکتری را در دانشگاه علوم و تحقیقات تهران آغاز و در سال ۱۳۹۲ دکتری زمین‌شناسی خویش را در گرایش تکتونیک به اتمام رسانده است. ایشان هم‌اکنون علاوه بر تدریس در دانشگاه، مهندس‌ناظر چاه‌های استان فارس نیز هست و با توجه به این‌که پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشدشان در مورد کوه‌های منطقۀ اوز در زاگرس جنوبی بوده است، احاطۀ خوبی بر وضعیت زمین‌شناسی منطقه دارد که در گفت‌وگوی پیش رو دراین‌باره، لرزه‌خیزی و نیز وضعیت آب منطقه گفت‌وگو شده است.

وی با هاله امیرزاده شمس فرزند روان‌شاد میرعبدالعزیز ازدواج کرده است که ثمرۀ این ازدواج دو فرزند پسر به‌ نام‌های مهراد و مهرداد است که در حال تحصیل در شیراز هستند. همسر ایشان هنرمند نقاش و مینیاتوریست است که علاوه بر نقاشی، به موسیقی نیز علاقه‌ دارد و پیانو نیز می‌نوازد. آثار نقاشی ایشان در چند نمایشگاه در شیراز و بندرعباس به نمایش درآمده است.

*شما جزو نخستین گروه از اوزی‌هایی هستید که از مدارس شهر اوز فارغ‌التحصیل شده و پس از انقلاب فرهنگی، در دانشگاه آن‌هم مهم‌ترین دانشگاه ایران یعنی دانشگاه تهران، پذیرفته شدید. تا پیش از این بیشتر اوزی‌هایی که در دانشگاه‌ها درس می‌خواندند، دیپلم خود را در شهرهای دیگری همانند شیراز و بندرعباس گرفته بودند. چگونه توانستید وارد دانشگاه تهران شوید؟ وضعیت مطالعه و آمادگی برای ورود به دانشگاه در آن سال‌ها چگونه بود؟

سال ۱۳۶۲که بنده در کنکور شرکت نمودم، اولین سال پس از انقلاب فرهنگی بود که دانشگاه‌ها در تمامی رشته‌ها شروع به پذیرش دانشجوی جدید کردند. در نبودِ کتاب‌هایکمک‌درسی و کلاس‌هایآمادگی کنکور در آن سال‌ها، فقط تمرکز بر روی کتاب‌های درسی دورۀ دبیرستان می‌توانست ضامن قبولی در آزمون ورودی دانشگاه‌ها باشد.

*آیا تفاوتی بین خود و سایر دانشجویانی که از شهرهای بزرگ به دانشگاه تهران آمده بودند، می‌دیدید؟

با توجه به این‌که در آن سال‌ها حتی در شهرهای بزرگ نیز دانش‌آموزان، کمتر از کلاس‌های تقویتی و یا آمادگی کنکور استفاده می‌کردند و بیشتر متکی بر تلاش خود بودند، تفاوت چندانی بین خود و سایر هم‌کلاسی‌ها حس نمی‌کردم. 

*پس از گرفتن مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه شهید بهشتی، در دانشگاه پیام نور شیراز کار تدریس را آغاز کردید و هم‌اکنون بیش از بیست سال است که در دانشگاه‌های آزاد شیراز، خنج، لار و اوز به تدریس مشغول هستید. وضعیت علمی دانشجویان در این سال‌ها چه تغییری داشته است؟

مسلماً در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ که رقابت فشرده‌تری برای ورود به دانشگاه‌ها وجود داشت، داوطلبان پرتلاش‌تر و یا بااستعدادتر شانس ورود به دانشگاه را پیدا می‌کردند و با توجه به وضعیت مناسب‌تر اشتغالِ دانش‌آموختگان، شاهد تلاش بیشتر و رقابت علمی نزدیک‌تری بین دانشجویان بودیم.

*آیا پیگیر اخبار اوز هستید؟ چگونه از اخبار اوز باخبرمی‌شوید؟

بله. با تهیه و مطالعۀ نشریات عصر اوز، پیام اوز و سایت‌های اوز امروز و پیام دانش و نیز حضور مرتب در منطقه، از رویدادهای اوز و منطقه باخبر می‌شوم.

*بیشتر علاقه‌مند هستید چه نوع اخباری را دریافت کنید؟

علمی و فن‌آوری، سلامت، اجتماعی و اقتصادی.

*در مقایسه با گذشته، وضعیت اوز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

با گسترش مراکز تجاری و خدماتی و احداث و گسترش مراکز فرهنگی و مراکز آموزش عالی در اوز، در مقایسه با دهه‌های گذشته شاهد مهاجرت کمتر جوانان و اشتغال آن‌ها در اوز بوده‌ایم که همگی به آبادانی و سرزندگی شهر کمک کرده است.

*چه انتظار یا خواسته‌ای از مردم و مسئولین اوز دارید؟

تلاش و کمک به پیشبرد ارتقای اوز در تقسیمات کشوری، حمایت از ایده‌های جدید صنعتی و توسعۀ زیرساخت‌های صنعتی و سرمایه‌گذاری در بخش صنعت.

*به نظر شما تأثیرگذارترین کاری که در سال‎های اخیر در اوز صورت گرفته، چه بوده است؟

گسترش مراکز آموزش عالی، ایجاد شهرک صنعتی، گسترش مراکز فرهنگی، برگزاری مراسم فرهنگ بومی.

* علاوه بر کار تدریس، مهندس‌ناظر چاه‌های مختلف در سراسر استان فارس نیز هستید. با توجه به هشدارهای گوناگونی که حکایت از کم‌آبی دارد، وضعیت آب استان به‌ویژه منطقۀ خودمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

متأسفانه به علت برداشت زیادتر از میزان تغذیۀسفره‌های آب زیرزمینی، اغلب دشت‌های استان فارس دارای بیلان منفی بوده و مرتباً سطح آب زیرزمینی افت می‌کند. در منطقۀ خودمان در اغلب دشت‌ها ضخامت آبرفت کم بوده و در زیر آبرفت به لایه‌های کم‌تراوای مارن می‌رسیم که آب‌دهی ضعیفی دارند و به علت وجود مواد قابل انحلال مانند نمک و سولفات در لایه‌های رسوبی، آب‌های زیرزمینی کیفیت مطلوبی ندارند و کمیت آن نیز در حال تنزل است.

*چه راهکاری برای بهبود این شرایط دارید؟

مدیریت نوین استحصال و مصرف آب، تعیین الگوی کشت در هر منطقه، تعیین حداکثر مساحت زیر کشت در یک دشت، فرهنگ‌سازی جهت کاهش مصرف آب و در نهایت بازیافت فاضلاب شهری می‌توانندمؤثر واقع گردند.

*حفر چاه‌های مختلف و متعدد چه اثری بر منطقه و وضعیت آب‌های زیرزمینی گذاشته است؟

در سال‌های گذشته به علت برداشت زیاد آب زیرزمینی شاهد ایجاد فرونشست و فروچاله‌هایی در دشت‌هایقره‌بلاغ فسا، استهبان و داراب بوده‌ام. مسلماً بهره‌برداری زیاد از منابع آب زیرزمینی می‌تواند یک روند تخریب غیرقابل‌بازگشت در منابع آب زیرزمینی ایجاد کند و بایستی نگران تأمین غذا و آب شرب و مصرفی شهروندان در سال‌های آینده باشیم، مگر آن‌که الگوی مصرف آب تغییر جدی پیدا کند.

*اوز در یک منطقۀزلزله‌خیز قرار دارد. چرا در طول سال شاهد تعداد زیادی زمین‌لرزه هستیم؟ آیا امکان بروز زلزلۀ بزرگ با دامنۀ خسارت زیاد در منطقه وجود دارد؟

بر اساس تئوری زمین‌ساخت صفحه‌ای، سطح زمین متشکل از چندین صفحۀ مجزاست که نسبت به هم جابه‌جا می‌شوند و در مرز صفحات تنش‌هایی ایجاد می‌شود؛از‌جملهاین‌که در اثر بازشدن دریای سرخ و حرکت رو به شمال شرق صفحۀغربی، سرزمین ایران و به‌خصوص رشته‌کوه‌های زاگرس تحت‌فشارهای افقی حاصله، دچار چین‌خوردگی، شکستگی و یا لغزش مجدد گسل‌های قدیمی می‌شود که می‌تواند منجر به آزادشدن تنش‌ها و ایجاد زمین‌لرزه شود.

با توجه به مقاومت نسبیِ کمِ سنگ‌های رسوبی منطقۀ زاگرس و عمق نسبتاً زیاد گسل‌های پی‌سنگی زاگرس، دورۀ تناوب زمین‌لرزه‌ها نسبتاً کوتاه و اغلب دارای قدرت کم تا متوسط بوده که امید است با رعایت اصول مهندسی زلزله در ساخت‌وسازها، منجر به خسارت سنگینی نشود.

*نظرتان در مورد فسیل‌های یافت‌شدۀ اطراف اوز چیست؟ این فسیل‌ها که در بستر دریا به وجودمی‌آیند، مربوط به چه دوره‌ای هستند؟

منطقۀ کنونی زاگرس در طول دوران دوم و قسمت عمدۀ دوران سوم زمین‌شناسی به مدت حدود دویست میلیون سال به‌صورت یک حوضۀ رسوبی در حال فرونشینی و رسوب‌گذارینسبتاً ممتدی بوده است ولی به‌خصوص از پنج میلیون سال قبل، با چین‌خوردگی بستر آن، به‌تدریج از زیر آب خارج شده است و رشته‌کوه‌هایچین‌خوردۀ زاگرس را ایجاد کرده‌اند که پس از فرسایش و تعدیل ارتفاعات، دشت‌های آبرفتی نیز در آن شکل گرفته‌اند که بعضاً محل اسکان و توسعۀ جمعیت انسانی شده است. فسیل‌های منطقه نیز بازگوی گذشتۀ این قسمت از زاگرس است.

*با توجه به این‌که پیشینۀ ساخت برکه به دورۀ هخامنشیان برمی‌گردد و آثار قنات‌های دورۀ ساسانی نیز در منطقه دیده می‌شود، از نظر زمین‌شناسی آیا منطقۀ اوز دوران پُرباران و مرطوب نیز داشته، یا همیشه منطقه‌ای گرم و خشک بوده است؟ به نظر شما، این‌که می‌گویند در گذشته اطراف اوز را آب فرا گرفته بوده،می‌تواند درست باشد؟

حفر قنات‌ها و احداث آب‌انبارها روشی برای بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی و یا ذخیرۀ آب سطحی برای فصول خشکِ ‌سال بوده است. البته مسلماً سال‌ها و یا دوره‌هایچندسالۀ نسبتاً پرباران هم وجود داشته است، ولی با توجه به شیب طبیعی زمین‌های اطراف اوز، احتمال محاصره بودن اوز در بین آبگیرها، بعید به نظر می‌رسد.

*با سپاس از وقتی‌که در اختیار «پیام اوز» گذاشتید، برای کلام پایانی چه سخنی دارید؟

عمران و آبادانی اوز مدیون وجود افراد خوش‌فکر، سخت‌کوش و خیّرانی است که با تلاش، ازخودگذشتگی و عشق به زادگاه، به ارتقای سطح فرهنگی، اجتماعی و رفاهی کمک شایانی نموده‌اند. جا دارد که همین جا از همگی ایشان قدردانی نمایم.