پنج شنبه ۲۴ مهر ۱۴۰۴
 |  19/ اکتبر/ 2020 - 8:28
  |   نظرات: 7 نظر
1,970 بازدید

 میدان توپخانۀتهران،کلید معمای «اَوَز»

مهیار ابراهیمی: گاهی وب‌گردی کاری است غریب؛ از جایی می‌آغازی و پایانش معلوم نیست. البته بیشتر وقت‌ها چنین نیست ولی گشت و گذار در اینترنت گه‌گاه به نتایج جالبی می‌رسد و این درست اتفاقی بود که هفته‌ی گذشته برای من پیش آمد.

ماجرا از این قرار است که از سر کنجکاوی و در پی از نظر گذراندنِ شماری صفحه‌ی وب، به مدخل «میدان توپخانه» در ویکی‌پدیای فارسی رسیدم. درست وسط مقاله، تصویری نظرم را جلب کرد: عکسی قدیمی از میدان توپخانه‌ی تهران در دوران قاجار. روی عکس کلیک کردم تا اطلاعات بیشتری را بیابم مانند نام عکاس و منبع عکس.

معلوم شد این تصویر از کتابی برداشته شده است با عنوانThe Persian Problem  یا «مسئله‌ی ایرانی» نوشته‌ی هنری جیمز ویگهَم Henry James Whigham که در سال ۱۹۰۳ در لندن چاپ شده بود. عنوان کامل کتاب نشان از آن داشت که درباره‌ی رقابت روس و انگلیس در ایران است با نگاهی به وضع خلیج فارس و راه‌آهن بغداد.

دسترسی‌ام به کتاب، حاصل همکاری پروژه‌ی «اینترنت آرکایو» Internet Archive  و دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا است. اینترنت آرکایو یا همان «آرشیو اینترنت» سالهاست از جمله به دیجیتالی کردن کتاب‌ها و اسناد چاپی همت گماشته و پژوهشگران را منبعی است کم‌مانند. از تصاویر این کتاب‌های ارزشمند در آراستن مقاله‌های ویکی‌پدیا بهره گرفته‌اند.

کنجکاوی‌ام بیشتر شد و خواستم بدانم این آقای ویگهم نویسنده‌ی کتابی درباره‌ی ایرانِ دوره‌ی مظفرالدین شاه کیست؟ آنچه یافتم برایم جذاب بود. هنری جیمز ویگهم یا اچ. جِی. ویگهم گلف‌باز آماتور اسکاتلندی بوده که در ۲۴ دسامبر ۱۸۶۹ زاده شده و ۱۷ مارس ۱۹۵۴ بدرود حیات گفته. درباره‌ی چگونگی بازی گلف هم کتابی نوشته اما ویگهم نویسنده و روزنامه‌نگار هم بوده و از جمله آثارش همین کتاب مسئله‌ی ایرانی است. چگونه به موضوع ایران علاقه‌مند شده برایم روشن نیست اما شاید به تجربه‌ی خبرنگار جنگی بودن او برای روزنامه‌ی «شیکاگو تریبون» بی‌ارتباط نباشد. من کتاب را کامل نخوانده‌ام ولی در مقدمه‌ی کتابش اشاره‌ای به لرد کرزن و ایران‌پژوهی او می‌کند و پیداست با موضوع کارش آشناست.

اما چرا گلف‌باز آماتور اسکاتلندی نادانسته سند مهمی را در اختیار اهالی اوز و علاقه‌مندان به تاریخ آن گذاشته است؟ همین که کتاب را باز می‌کنیم (البته‌ی نسخه‌ی اسکن‌شده‌ی آن را)، درست پیش از صفحه‌ی عنوان نقشه‌ای زیبا از کشورمان ایران چشم ما را می‌گیرد. من هنگام بررسی نقشه هیچ به فکر اوز نبودم اما کمی که در نام شهرهای جنوب دقیق‌تر شدم با نگاهی به جایی که می‌بایست جای تقریبی اوز کنونی باشد، چشمم روی واژه‌ی Avaz   ایستاد. یکی از ویژگی‌های مفید خط لاتینی این است که واکه‌ها (مصوت‌ها) بر عکس خط عربی خیلی گویا هستند.

با دیدن این واژه سابقه‌ی سال‌ها بحث و جدل آشنای همیشگی در ذهنم زنده شد: این‌که نام جایی که در آن زندگی می‌کنیم را باید به «فتح الف» ادا کرد یا به کسر الف؟ باید اعتراف کنم من نه نقشه‌پژوه هستم نه دانشجوی تاریخ بوده‌ام اما به عنوان علاقه‌مند به تاریخ و آشنا با روش علمی به اهمیت «سند» در پژوهش تاریخی آگاهم. به‌هرحال این هم سندی بود که یافته بودم و پیش رویم قرار داشت. حالا چه باید می‌کردم؟ به یاد دوستی‌ام با آقای هادی صدیقی افتادم و همکاری صمیمانه‌ی او هنگامی که از پروفسور افسانه نجم‌آبادی دعوت کرده بودم. نیز یادم بود که او سال‌ها پیش مقاله‌ای نوشت درباره‌ی شیوه‌ی درست ادای واژه‌ی اوز (در این نوشته فعلاً از اعراب‌گذاری پرهیز کرده‌ام و این را به تلاش پژوهندگان در این نقشه و اسناد دیگر وا می‌گذارم).

اطمینان داشتم موضوع برای هادی جالب خواهد بود پس با او تماس گرفتم و نقشه و آدرس کتاب مسئله‌ی ایران را برایش فرستادم. گویا هادی نیز به نوبه‌ی خود ماجرا را با دوستانی دیگر در میان گذاشته بود.

در این‌که هنری جیمز ویگهم این تلفظ نام اوز را چگونه به دست آورده و برای نگارش این نقشه از چه منابعی (شفاهی یا مکتوب) یاری گرفته ابهام هست و امیدوارم این و دیگر پرسش‌ها در آینده پاسخی بیابند. اما آنچه در آن جای ابهامی نیست پیدا شدن سندی است چاپ شده در یک کتاب پانصد صفحه‌ای که گویا قدیمی‎ترین مدرکی است که خیلی روشن نام اوز به همان شکلی که مردم محلی ادا می‌کنند (یعنی به فتح الف) در آن چاپ شده. امیدوارم با این کار کمک هرچند ناچیزی به پژوهش تاریخی در قلمرو اوز و نواحی اطراف آن کرده باشم. 

*مشخصات کتاب و آدرس اینترنتی URL  آن برای علاقه‌مندان از این قرار است:

– Whigham, Henry J. The Persian Problem. an Examination of the Rival Positions of Russia and Great Britain in Persia, with Some Account of the Persian Gulf and the Bagdad Railway, Etc. [with Plates and Maps.]. London, 1903. Print.

 

https://archive.org/details/persianprobleme00whig/page/n11/mode/2up

 

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان پارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.

7 Responses to “ میدان توپخانۀتهران،کلید معمای «اَوَز»”

  1. ناشناس گفت:

    درودبرشما،زنده یادمحمدرفیع ضیائی درکتابش اوز به فتح الف تاکید می کند

  2. اوزی از شیراز گفت:

    مطلب جالبی است از پیگیری وعلاقه مندی شما سپاس گذاریم اما نام های مناطقق مختلف جغرافیایی در طول تاریخ تغیرات عمده ویا جزیی میکنند اکثریت مردم عادی همان اوز را با فتحه بیان میکنند ولی اکنون سالیان دارازی است که در مجامع رسمی واداری وهم چنین افراد تحصیلکرده جامعه اوز را با کسره بیان میکنند که واین چندان مساله مهم ویا مشکلی نیست در بسیاری از شهرها ومناطق ایران این تفاوتها وجود دارد موفق باشید

  3. جعفر کمالی گفت:

    ممنون از انتشار این سند باارزش توسط آقای ابراهیمی
    در ارزش بالای اسناد هیچ شکی وجود ندارد و با اسناد می توان جاهای خالی زیادی که در مباحث مختلف وجود دارد را پر کرد
    امیدوارم دوستان عزیزی که در زمینه زبان و گویش اوز تخصص دارند از این اسناد استفاده های لازم را ببرند تا این جاهای خالی کم و کمتر شود

  4. بابک العوضی گفت:

    عالی بود مهیار جان.

  5. اندر حکایت تلفظ اوز گفت:

    به نظر نمی رسد بیان کردن لفظ اوز با کسره ویا بافتحه زیاد معمای بزرگی باشد که کلید ان پیدا کرده باشیم بسیاری از مناطق در ایران چنین هستند مثلا خرم اباد را خور موا ویا کلمه بندر را مردم ساحل نشین انرا بندر با کسره بروی د تلفظ میکنند وبا نسل قدیم مردم فیشور وخنج اوز را هوز بیان میکردند خلاصه که زیاد نباید به این مسایل زوم کنیم زیرا در زول تاریخ اینگونه پدیده ها زیاد رخ خواهد داد وبه اصالت ومدنیت شهر هم لطمه ای نمی زند موفق باشید

  6. اوزی گفت:

    برای اثبات یک مسئله حل شده و اصالت یک واژه، داریم دست به دامن کتابهای خارجی میشیم؟ این قضیه دیگه نیاز به کنکاش و اثبات و سندآوری نداره. اَوز، اَوز هست. وَختِ اَوزی حرف اَزنی، چِ اَگای؟ اَگای اَوز یا اِوز؟ اَما اُسِی اثبات خُمو نیازی به خارجی مُنی!

  7. مهیار ابراهیمی گفت:

    درود. به دوستان گرامی توضیحی بدهم. به ویژه به «اوزی از شیراز» و «اندر حکایت تلفظ اوز».
    نوشته‌ی بالا تنها چگونگی یافتن سندی تاریخی نگاشته شده به دست فردی بی‌طرف (هنری جیمز ویگهم) را بیان کرده. در نوشته هیج توصیه‌ای به کسی نشده که نام اوز را چگونه ادا کنند و حتی تاریخ‌نگار و پژوهشگر نمی‌تواند چنین کند. پس روشن باشد که بنده به دعوای «اِوز» و «اَوز» کاری ندارم.
    جناب «اوزی از شیراز» فرموده‌اند نام‌های مناطق در طول «تاریخ» تغییرات جزئی یا کلی می‌کنند. دقیقاً درست می‌گویند و بررسی همین تغییرات کار پژوهشگر تاریخ است به کمک اسنادی چون همین نقشه.
    اما قیاس «بندر» و «اوز» درست نیست چرا که بندر واژه‌ای فارسی و شناخته‌شده است اما ریشه‌ی واژه‌ی اوز هنوز به درستی روشن نیست پس ممکن است چنین اسنادی بتوانند به فهم ریشه‌ی این واژه کمکی بکند. بدیهی است همان «بندرعباس» قرن‌ها پیش «گمبرون» ادا می‌شده. اگر مورخی نقشه‌ای پیدا کرد که موید این نکته باشد بدین معنی نیست که از فردا بندرعباس را گمبرون تلفظ کنیم. ما تاریخ می‌خوانیم تا خودمان را بشناسیم، تا به حقیقت اندکی نزدیک‌تر شویم و یکی از مهمترین ابزارها برای فهم تاریخ اسناد و مدارک هستند. سپاسگزارم.

نظر سنجی

یک سال از فعالیت شوراهای ششم شهر و روستا گذشت. میزان رضایت شما از عملکرد و فعالیت های سال اول شورای اسلامی ششم شهر اوز چقدر است؟

Loading ... Loading ...
آخرین نظرات
  • به قرار اطلاع فردا ۴ شنبه بین ساعت ۹ تا ۱۰ دکتر کریمی ریس علوم پزشکی. لارستان درسامانه سامد ( تلفن ۱۱۱). پاسخگوی مردم منطقه درباره بهداشت. ودرمان. ومسایل بیمارستانی می با...
    قابل توجه اقای احمدی. مدیریت. سایت در مطلب: بهزیستی اوز، دستگاه برتر جشنواره شهید رجایی شد
  • مردم وبیماران شهرستان اوز از وضع بیمارستان گلایه مند هستند بعلت کمبود تجهیزات ومتخصص اکثر بیماران. را روانه. لار وگراش میکنند بیمارستان اوز باید بخش ای سی یو. داشته باشد....
    حرف دل مردم. با فرماندار. اوز در مطلب: فروغ هاشمی با حکم وزیر کشور به عنوان فرماندار شهرستان اوز منصوب شد
  • با تبریک به فرماندار بومی ودلسوز اوز سرکارخانم. هاشمی. وارزوی این که ایشان بتوانند در زمینه کارهای مهم وزیر ساختی تحولی. در سطح شهرستان ایجاد. نمایند ( رسیدگی به مشکلات و...
    تقاضای مردم از سرکار خانم فرماندار در مطلب: فروغ هاشمی با حکم وزیر کشور به عنوان فرماندار شهرستان اوز منصوب شد
  • با درود و شادباش خدمت سرکار خانم هاشمی، برای ایشان کامیابی در انجام وظیفه و خدمتگزاری به ملت و میهن را خواهانم....
    سعیدسیفایی در مطلب: فروغ هاشمی با حکم وزیر کشور به عنوان فرماندار شهرستان اوز منصوب شد
  • برای رونق. وایجاد درامد برای بیمارستان. استقرار ۲ بخش. سی تی. اسکن. وبخش. ای. سی بو. ( مراقبت ویژه ) لازم وضروری است زیرا باعث میشود. بیماران. رابه لار وگراش حواله ندهند....
    پیشنهاد به مسولین بیمارستان اوز در مطلب: مسایل حوزه درمان شهر اوز به شور گذاشته شد
  • در دیدارهای مردمی. نمایند ه مجلس اقای بروجردی. در اوز. موضوع. راه اندازی. سی تی اسکن بیمارستان بصورت جدی توسط مسولان. وخبرنگاران. واصحاب رسانه. پیگیری شود تا بیماران از ر...
    حکایت مسولان. وسی تی. اسکن بیمارستان اوز در مطلب: مسئول بومی و مسئول غیربومی
  • با نشکر از اقای دستوری این مطالب کلی وروشمند است. لازم است به مسایل مشخص ومطالبات مردم از مسولین بومی بپردازید ودرخواست مردم. رابیان گنید مثل مشکلات بیمارستان وکمبود تجهی...
    قابل توجه اقای. دستوری. عزیز در مطلب: مسئول بومی و مسئول غیربومی
  • مطلب بسیار خوبی بود .نویسنده محترم شما تا الان بدون چشم داشت چه سنگریزه ای از جلوی پای مردم برداشته ازد مثالی بزنید تا مردم هم یاد بگیرند....
    شهروند در مطلب: مسئول بومی و مسئول غیربومی
  • از مطالب اقای دستوری نتیجه میگیریم که دوران خدمت کوتاه است بنابراین. اکنون که شهرستان اوز چندین نفر در راس مسولیت. دارد باید مشکلات وکمبودها. ومطالبات مردم. را پیگیری نما...
    کارمند بیمارستان. اوز در مطلب: مسئول بومی و مسئول غیربومی
  • چنانچه بیشتر مردم نتوانستند دراین جلسه شرکت کنند چرا اصحاب رسانه وخبر نگاران. بومی مطالبات مردم. را مطرح. نکردند. این از وظایف رسانه های محلی. است با تشکر جمعی. از کاسبان...
    حکایت جلسه پرسش وپاسخ دراوز در مطلب: محمد لطافت به عنوان رئیس جدید شورای اسلامی شهر اوز انتخاب شد