درباره تاریخ حضور بازرگانان اوزی در بندرعباس

عنایت الله نامور: اوزی ها در بندرعباس از چه زمانی حضور داشته اند؟ به درستی نمی توان گفت که قدیمی ترین افرادی که از اوز به بندر عباس رفتند چه کسانی بودند وچه زمانی این مهاجرت اتفاق افتاده است.
در اواخر دوره صفوی وزمانی که افغانها در اوز حضور داشتند۱؛ در اسناد تجاری هلندی ها ی مقیم در بندرعباس؛ نام اوز آمده است۲ . واین البتة اشاره به خود آبادی اوز است ولی اشاره ای به افراد اوزی در بندرعباس آن زمان نشده است. هر چند به نظر می رسد که حتی در آن زمان امکان این که عده ای از اوز در کشاکش حوادث منطقه از بندرعباس سر در آورده باشند؛ هم وجود دارد.
بعدا در دوره زندیه که عمده رونق کارگاه های تفنگ سازی اوز در این عهد و اوایل دروه قاجار بوده است۳؛ طبق نوشته تاریخ دلگشای اوز؛ این کارگاه ها آهن را ازبنادر وارد می کردند تا لوله تفنگ بسازند.
تاریخ دلگشا در این باره چنین آورده است:
«اولین تجارت اوز ابتدا از این ممر شروع وچند نفر از اهالی به عنوان تجارت به بنادر ومسقط رفته وتفنگها را مصرف کرده ودر عوض آهن سویسی و نیل و لاک ابتیاع و معاودت می کردند …»۴
منظور از بنادردر اینجا؛ می توان گفت که عمدتا بندرعباس بوده است. چرا که بندر لنگه تا قبل از ۱۲۱۳ قمری ( آغاز دوره قاجار) چندان رونقی نداشته است۵ . اشاره به رفتن به مسقط جهت تجارت در نوشته کرامتی بلافاصله بعد ازکلمه بنادر می تواند این برداشت را تقویت ببخشد .
بنابراین می توان گفت تاریخ حضور تجارت اوزی ها در بندر عباس به دوره زندیه می رسد.
بعد از آن در دوره قاجار وخصوصا در دوره پادشاهی ناصر الدین شاه این حضور پررنگتر ومستند تر است۶٫ در این دوره و تا اوان انقلاب مشروطیت و بعد از آن به تدریح اوزی ها در بندرعباس ساکن و به تجارت پرداختند و دراین کار پیشرفت کرده و از شاخص ها گردیدند۷ .
هم اکنون ما به نامه ها واسناد تجاری بسیاری از همین بازرگانان اوزی مقیم بندر عباس دسترسی داریم۸٫
هرچند حضور بازرگانان اوزی در این دوره منحصر به بندرعباس نبوده واسناد و مدارک خوبی از حضور سوداگران اوزی در بندر لنگه و کرمان و یزد تا بمبئی نیز در دست است۹٫
بنابراین می توان گفت در دروه قارجاریه است که در بعضی از شهر ها نظیر بندرعباس «محله اوزی ها » و « بازار اوزی ها » به وجود می آید و اوزی ها با فعالیت تجاری گسترده در این مناطق اسم و رسمی کسب می کنند و نامشان در تاریخ تجارت این شهر ها؛ اینجا و آنجا ثبت می شود۱۰٫
نام هایی که در این شهرها به عنوان بزرگان وریش سفیدان مطرح و ماندگار شده است. مانند میر محمد میرعبدالرحمن اوزی۱۱ از موسسین مدرسه جاوید بندر عباس…
عنایت الله نامور
اردیبهشت ۱۴۰۱ دبی

………………
۱- رجوع به «تاریخ جهانگشای نادری»
۲- در کتاب« صنعتی شدن ایران و شورش شیخ احمد مدنی » تالیف دکتر ویلم فلور – ترجمه دکتر ابوالقاسم سری ۱۳۷۱
۳- در کتاب« تاریخ دلگشا » آمده است :« اولین تجارت اوز ابتدا از این ممر شروع و چند نفر از اهالی به عنوان تجارت به بنادر و مسقط رفته و تفنگها را مصرف کرده و در عوض آهن سویسی و نیل و لاک ابتیاع و معاودت می کردند .و از هر دوجانب سودمند می شدند .و مرفه الحال در خانه خویش زندگانی غیر اسراف می گذرانیدند . این وشع تقریبا صد سال دوام دات واز ۱۲۷۰(قمری) این أوضاع بر هم خورد …» با این حساب که خاتمه را در ۱۲۷۰ گرفته است بنابراین شروع رونق تفنگ سازی اوز در ۱۱۷۰ باید گرفت که در عهد زندیه قرار دارد.
۴- « تاریخ دلگشای اوز » ص ۹۴
۵- به طور مثال در پایان نامه «علل انحطاط اجتماعی بندر لنگه (۱۲۷۷ش تا ۱۳۲۸ش/ ۱۸۹۷م تا ۱۹۴۹م)». پرتال جامع علوم انسانی آمده است: «بندرلنگه از سال ۱۲۱۳ خورشیدی (۱۸۳۴میلادی) تا حدود شش دهه بعد (سال ۱۲۷۷ خورشیدی/ ۱۸۹۷میلادی) بندر اصلی منطقهٔ حکومت لارستان ومحل آمد و شد کالاهای وارداتی و صادراتی خلیج فارس بود»
۶- اسناد موزه بازرگانان اوز
۷- مثلا مولوی اوزی – میرمحمد میر عبد الرحمن اوزی – میر حاجی اوزی – شمس و …
۸- رجوع شود به مراسلات حسابداری بازرگانان اوز مقیم بندرعباس در موزه مردمشناسی اوز. من جمله نامه های تجاری رئیس محمد سعید سوداگر
۹- به طور مثال در نوشته نگارنده با عنوان «۲۰۰ سال حضور اوزی ها در هند» وبلاگ پسین اوز ۳/۱/۲۰۱۸

۱۰- مراجعه شود به نوشته « کرمان، اولین محل تجاری و فعالیت فرهنگی مردم اوز» وبلاگ پیام دانش اوز ۱۲آذر۹۰

۱۱- رجوع شود به مقاله نگارنده « بزرگان اوز یک قرن و نیم پیش – بخش دوم » وبلاگ پیام اوز – مهرماه ۱۳۹۹