گلگاری GOLGARI

نام علمی Onopordon leptolepis

فرهاد ابراهیم‌پور: گل گاری کلمه ای اشنا برای همه اوزیها و منطقه لارستان و تا اندازه ای جنوب ایران است با اوردن نام گل گاری بوته ای خاردار با گلهای بنفش روشن در نظرت می اید که پر از گل های خاردار است . در گذشته کودکان و بزرگسان اهمیت یکسانی برای ان قایل بودند ؛ اما اکنون بیشتر بزرگان و افراد قدیمی به ان اهمیت میدهند ؛ چون در گذشته کودکان پا به پای پدر و مادران خود در فصل گلگاری به دنبال کندن ان میرفتند ؛ اما اکنون بچه ها یا تا ظهر خواب هستند ؛ یا سر در موبایل و دنیای مجازی و بزرگان هم دلمشغولی های دیگری دارند . اوزیها مثل سابق خود بدنبال کندن گلگاری و اوردن ان به منزل نیستند؛ با وجود این  مصرف ان نه تنها  کم نشده ؛ بیشتر هم شده است و به جای عموم مردم یا بهتر بگویم بیشتر مردم؛  اکنون افرادی از اوزیها و غیر اوزیها میروند بیرون از شهر ودر دشت و صحراهایی که گلگاری میروید ؛ انرا میکنند و بار ماشین میکنند و می ایند در مراکز شهر و در میادین و خیابانهای اصلی شهر میفروشند.

خار دارد و نسل جوان امروز حوصله کندن خارهای ان که تیز و گزنده است ندارند؛  اما این دلیل نمیشود که علاقه و احتیاج نداشته باشند . در کنار فروش گل گاری خار دار گلگاری پوست کنده که مانند گل زیبایی خودنمایی میکند نیز بفروش میرسد البته با قیمت بیشتری .

در شهرستانهای اوز و لار و گراش و خنج در فصل روییدن و محصول گلگاری بازار فروش ان رونق بسیار دارد. در این چند شهرستان نام های متفاوتی دارد  اوزیها میگویند گل گاری؛  گراشی ها میگویند گنار ؛ لاری ها میگویند گل گهرو  و خنجی ها  کنگر و اسامی دیگری بنا به شهر و ولایت و روستاهای منطقه و خارج از منطقه هست ؛ نام هایی مثل خار مریم گرفته تا خارپنیر و گل گوهری و ده ها نام دیگر . البته نباید گلگاری را با گل خار مریم اشتباه گرفت  در بعضی جاها دیده شده گل گاری را همان گل خار مریم نوشته اند در صورتی که درست نیست. نام علمی خار مریم Silybum marianumاست و در ایران انرا بنام مارتیغال هم می شناسند. گل خار مریم با  خود گلگاری که با نام علمی Onopordon leptolepis  می شناسیم  شباهت های زیادی دارد  مانند گل بنفشی که دور انرا خار گرفته یا شکل بوته ای ان که شبیه گل خار مریم است اما خود گلگاری نیست. گلهای خار مریم بنفش تیره است و خارهای دور ان پهن تر و مثل برگ می مانند اینرا در عکسی که هست میتوانید  این تفاوت را ببینید  .

بوته گلگاری تا ۱۰۰ سانت و ۱۲۰ سانتی متر بلند میشود؛ ساقه ان توخالی و پر از کرک خاردار است .این بوته گلهای زیادی میکند که تا ۲۰ یا ۳۰ عدد نیز مشاهده شده است.  گلهای ان از بنفش روشن تا بنفش تیره است؛  دانه ها و قسمت گوشتی ان برنگ سبز روشن است که از ان ترشی درست میکنند و بصورت خام هم خورده میشود . حالت گلها دو نمونه است ؛ اوزیها انرا دخترانه و پسرانه میخوانند .گلی که در وسط ان کمتر رشد کرده دختر و گلی که همه سطح ان یک اندازه است پسر می نامند. 

گلگاری در اکثر مناطق بخصوص در اوز و گراش مصرف زیادی دارد .میزان مصرف ان در بعضی سالها به حدی بود که خبرگزاری ایرنا در سال ۹۲ از مصرف ۵۰ تن گلگاری در اوز نام برد.  این مصاریف صرفا مختص اوز نیست ؛ بلکه بخش و روستاهای شهرستان نیز از اوز خرید میکنند و مردم شهر اوز برای بستگان خود در کشورهای حوزه خلیج بخصوص دبی  بعنوان نوبرانه و سوغات یا با خود می برند یا توسط مسافر می فرستند و نیز توشه مسافران اوزی به شهرهای تهران و بندرعباس و شیراز می باشد

خواص گلگاری

در باره خاصیت و فواید گلگاری هر چه جستجو کردیم کمتر یافتیم و تحقیقات زیادی در باره ان نشده است هر چند در بعضی از نوشته ها که در باره گل خار مریم ذکر شده این تشابهات به خواص گلگاری هم سرایت داده اند . اما انچه در طب سنتی و تحقیقات محلی پرس و جو کردم افراد بر اساس تجربیات خود یا گفته های افراد قدیمی و محلی بر این باور هستند که گلگاری برای سم زدایی از کبد و کیسه صفرا مفید است و عرق ان طبعی خنک دارد و خوشه های خشک شده  بنفش ان میجوشانند و ان نیز طبعی خنک دارد اما دانه های ان گرم است

جدا از این در نوشته های اینجا و انجا که دلالت علمی بر ان مشهود نیست گلگاری را ضد سرطان ؛ ضد یرقان  و برای پایین اوردن فشار خون و  کلسترول نیز مفید ارزیابی کرده اند و معتقد هستند که وجود سیلی مارین در دانه های گیاه  که خاصیتی  انتی اکسیدانی و ضد التهابی دارد اثر بخشی انرا در درمان بعضی از بیماریها مفید واقع شده است  . این ادعا ها تا زمانی که تحقیقات علمی بر روی ان صورت نگرفته باشد و مورد تایید پزشکان و داروشناس ها قرار نگرفته باشد چندان اعتماد برانگیز نیست با همه اینها نمی شود از تجربه سالیان درازی که مردم منطقه در استفاده از گل گاری داشته اند نادیده گرفت .

ما مردم لارستان از دیر باز با این بوته و گیاه اشنا بوده ایم و جدا از خوردن قسمت گوشتی ان در ترشیجات محلی استفاده می بریم و از گلهای بنفش ان که خشک میکنند مانند دمنوش بهره می بریم و از عرق ان نیز شربت درست می کنیم که نقش موثری در  سم زدایی کبد و صفرا دارد

یادمان باشد که گلگاری در شهر و دیار منطقه ما فقط دارو نیست نوبرانه ایی ست دوست داشتنی و چشم نواز که با دیدنش به وجد می ائیم و از خوردنش لذت می بریم 

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

مناطق رویش گلگاری

دامنه رویش این گیاه هم در ایران و نیز در جهان زیاد است در کشورمان مناطق رویشی گیاهان به پنج قسمت تقسیم شده است ناحیه رویشی هیرکانی  خزری  ۲- ناحیه رویشی ایرانی  تورانی ۳- ناحیه رویشی ارسباران  ۴- ناحیه رویشی زاگرس  ۵- ناحیه رویشی خلیج فارس –عمان

تمرکز رویش گلگاری در ناحیه رویشی ایرانی – تورانی است که قسمت اعظم فلات مركزي ايران را در برگرفته ؛ حدود ۱۶ درصد معادل ۴۰۳۲۷۴۷ هکتار جنگل‌هاي كشور را در خود جاي داده است. اين ناحيه بر اساس شرايط توپوگرافي و ارتفاع به دو منطقه كوهستاني با آب و هواي سرد و منطقه جلگه‌اي با آب و هواي بياباني و گرم و خشك تقسيم مي‌شود.برای همین است که گلگاری هم در مناطقی چون اوز و لارستان خشک و گرم تا کوار و مرودشت و ارسنجان تا نزدیک قله های دماوند یافت میشود. در  منطقه دماوند من خودم شاهد ان بوده ام و از نزدیک دیده ام . دلیل دیگر وسعت رویش ان افراد محلی و فروشندگان و کاسبان گلگاری ست که برای پیدا کردن ان به شهرهایی رفته اند که کسی گمان نمی کند انجاها گلگاری بروید . تاکنون یک چیز تا اندازه ای مشخص شده است  وان اینکه در مناطقی که هوای گرم وشرجی دارد گلگاری  نیافته اند  مثلا در بندرعباس یا کشوره های حوزه خلیج فارس

در بررسی هایی که انجام داده ام و از منابع انترنتی الهام گرفته ام در کشور روسیه در ازبکستان در تاجیکستان و کشورهای اسیای میانه در افغانستان در لیبی و الجزایر و… چند کشور دیگر این گیاه میروید اما اینکه از ان چه استفاده ای می برند احتیاج به تحقیقات بیشتر هست .

این نوشته میتواند پربارتر گردد تلاش من در حد توان و منابع در دسترس محلی و منطقه ای بود و سعی نمودم طی چند هفته این تحقیق بیشتر گردد و حاصل همین نوشته و گزارش است که ملاحظه میکنید  انتطار هست که علاقمندان در رشته مهندسی  کشاورزی  و گیاهان دارویی و بوم شناسان این تحقیقات را بیشتر نمایند تا این بوته ای که کمتر شناخته شده بود و اکنون استفاده و مصرف  بیشتری دارد در باره اش بیشتر بدانیم .

فرهاد ابراهیم پور / تیرماه تابستان ۱۳۹۹ /اوز