کالبدشکافی طرح سرشماری ۹۵

آذین احمدی/ پیام اوز: طی روزهای اخیر همگی به نحوی با مسئلۀ سرشماری عمومی نفوس و مسکن درگیر بوده‌ایم. برخی از ما تنها شاید چند لحظه‌ای مأموران را درب منزل خود، محله و یا در خیابان دیده‌ایم و برخی دیگر به‌صورت مستقیم در این امر مشارکت داشته‌ایم. پس از گذشت حدود دوماه با صرف هزینه و نیروی انسانی بسیار، سرشماری به اتمام رسید. گردآوری داده‌های سرشماری،به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کمک خواهد کرد که برای پنج سالِ پیشِ رو با توجه به جمعیت و پردازش‌های مربوط به آن مانند هِرم سنی، جنسیتی و غیره برنامه‌ریزی کند.

اتفاقی که سرشماری امسال را از سرشماری سال‌های پیش متمایز نمود، استفاده از فن‌آوری در هر دو سرشماری غیرحضوری و حضوری بود. با شروع زمزمه‌های سرشماری اینترنتی،رسانه‌ها وتشکل‌ها و افراد مختلف، در اوز اقدامبه تبلیغات برای سرشماری اینترنتی و پس‌ازآن، انجام سرشماری اینترنتی رایگان برای همشهریان کردند.

آمار سرشماری اینترنتی لارستان در بین ۲۹ شهرستان استان قابل‌تأمل است!

پس از پایان سرشماری اینترنتی، شهرستان‌های ارسنجان، رستم و خنج به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را برای مشارکت در سرشماری اینترنتی در استان فارس کسب کردند، اما دراین‌بین خبری از مشارکت بالای شهرستان لارستان و یا شهر اوز در سرشماری اینترنتی نبود.شهرستان لارستان در بین ۲۹ شهرستان استان فارس رتبۀ ۲۲ را در سرشماری اینترنتی به خود اختصاص داد.

موانع تأثیرگذار در برابرمشارکت همگانی در سرشماری اوز

به‌عنوان فردی که در این سرشماری به‌صورت مستقیم حضورداشته ام، برخی از عوامل را مانع از سرشماری موفق در اوز به نسبت انتظارات-چه به‌صورت اینترنتی و چه به‌صورت حضوری-می‌دانم. شاید اگر جلسات متعددی که شورای شهر و بخشداری در میانۀ فرایند سرشماری حضوری برگزار کرده بود، قبل از شروع سرشماری اینترنتی به همان شیوه برگزارشده و برنامه‌ریزی کاربردی و منسجم‌تری با استفاده از سلیقه‌های گروه‌های مختلف جامعه صورت می‌گرفت، تأثیر آن به‌مراتب بیشتر بود و آمار سرشماری اینترنتی شهروندان،درخورِ شهر فرهنگی اوز ثبت می‌گردید.

از دیگر موانع، تبلیغات ناکافی بین اقشار مختلف و محدود شدن آن در میان برخی از فعالین شهر به‌خصوص برای روشن کردن اهمیت سرشماری بود. فراگیری تکنولوژی و شبکه‌های اجتماعی موجب افزایش سرعت انتقال خبرها و مناسبات شده است اما این موضوع که شاید اقشار مختلف مردم به این شبکه‌ها دسترسی نداشته باشند یا علاقه‌مند نباشند، ازنظرمان پنهان مانده بود؛ به این صورت که در هفتۀ آخر سرشماری اینترنتی، هنوز شمار زیادی از همشهریان حتی از وجود سرشماری اینترنتی اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند. ناکافی بودن پهنای باند سایت سرشماری و عدم تحمل جمعیت سرریز شده به آن در روزهای آغازین و پایانی سرشماری و ساعت‌های پُررفت‌وآمد را نیز نباید نادیده گرفت. برخی افراد پس از مراجعۀچندباره و بعضاً ناموفق به این سایت، دل‌زده شده و برای سرشماری اینترنتی اقدام نکردند. درنهایت پس از چند بار تمدید زمان سرشماری اینترنتی، مهلت آن نیز (۳۰ مهر) به پایان رسید.

 فرایندِ انتخاب و آموزش مأمورین

قبل از شروع سرشماری حضوری، عدۀ زیادی از اوز به‌خصوص خانم‌ها برای به عهده گرفتن مسئولیت سرشماری (مأمور) ثبت‌نام نمودند. تا پیش از مصاحبه هیچ‌یک از افراد شرکت‌کننده اطلاعی از ردۀ کاری خود نداشتند. از دیگر تفاوت‌های سرشماری ۹۵ حذف برخی رده‌های کاری مانند کارشناس و ناظر هر گروه بود که در این مورد هیچ اشاره‌ای در فرم اولیۀ ثبت‌نام اینترنتی نشده بود. تعداد مشارکت بسیار کم آقایان از منطقۀ اوز نسبت به دیگر بخش‌های لارستان قابل‌توجه بود.

پس از انجام مصاحبه، تنها ۱۱ نفر از بانوان برای بخش اوز پذیرفته شدند. در این باره مسئولان ستاد سرشماری لارستان عنوان کردند: سعی شده است تا جایی که ممکن بوده از افرادی که شاغل یا دانشجو نیستند برای این منظور استفاده شود. البته کماکان در انتخاب مأموران با توجه به تعداد بالای شرکت‌کنندگان،سؤالات و ابهاماتی وجود داشت. پس از گذشت سه روز از برگزاری کلاس‌ها، فراهم شدن امکانات لازم برای رفت‌وآمد،با مساعدت شورای شهر اوز در جهت آسودگی خاطر مأموران، از اقدامات قابل‌تقدیر بود.

فرایند سرشماری حضوری

پس از پایان سرشماری غیرحضوری، بلافاصله سرشماری حضوری توسط مأمورین آغاز شد. مأمورین پس از مصاحبه، آزمون‌های متوالی و گذراندن کلاس‌های آمادگی، آماده‌به‌کار بودند. شاید از مهم‌ترین دغدغه‌های پیش رو برای هر مأمور، حفظ امنیت و تنها بودن در طول دورۀ سرشماری بود. امسال در مقایسه با سال‌های گذشته (به دلیل اجرای سرشماری اینترنتی و آسان‌شدن سرشماری به‌زعم سازمان آمار) هرمأموربه‌تنهایی می‌بایست چند حوزه را پوشش می‌داد؛ اما باوجود خانوارهای فراوانی که اقدام به سرشماری اینترنتی نکرده بودند و مشکلاتی که در سال‌های پیشین وجود داشت، بهتر بود مانند سال‌های گذشته مأموران در گروه‌های حداقل دونفره به انجام کار می‌پرداختند تا هم استرس و سختی کار کمتر شود و هم احتمال وقوع خطر کاهش یابد.

درخواست کتبی کمک و همیاری ستاد سرشماری شهرستان از مسئولان بخش و شهر نیز قبل از شروع کار می‌توانست اقدام مناسبی باشد که در اواسط سرشماری حضوری بالاخره برای شهر انجام شد؛ و شورای اوز با همیاری چند نفر از شهروندان به کمک مأموران سرشماری آمدند (در برخی روستاها گویا زودتر اقدام شده بود).شخصاًمأمورانی را می‌شناسم که با پای پیاده و همچنین ترس از سگ‌های نگهبان،بسیاری از مناطق روستایی و شهری با جمعیت کم را سرشماری نموده‌اند و اگر حس انجام‌وظیفه و مهر به منطقۀزادگاهشان نبود، هیچ‌چیز نمی‌توانست دلگرمشان کند تا به انجام وظایفشان بپردازند.

اگر به درِ ورودی منزل و یا مغازه‌هایتان دقت کرده باشید یک حرف «ع» و یک عدد می‌بینید که مأموران برای ثبت محل زندگی و یا کارتان آن را علامت زده‌اند. پس از ثبت نشانی محل سکونت، نوبت به سرشماری خانوار می‌رسید. معمولاً همه مأموران سرشماری بیان می‌کنند که با افرادی مواجه شده‌اند که هیچ تمایلی به انجام سرشماری نداشته‌اند. این عدم تمایل می‌تواندنشانۀ عدم آگاهی از رسالت سرشماری، عدم اعتماد و ترس از افشای اطلاعات، پوشاندن اطلاعات واقعی از دولت و شایعۀتأثیربر موضوع یارانه‌های نقدی و مالیات باشد که جزئی از رفتار ما شده است و برای کم‌رنگ شدن آن،به سال‌ها آموزش نیاز است. حذف کد آماری و یا گم کردن آن توسط خانوارها نیزاز آن پیشامدهای ناخوشایند بود که همۀ مأموران با آن برخورد داشته‌اند. عدم پذیرش مسئولیت و بی‌توجهی برخی شهروندان، ناآگاهی از روند سرشماری و بسیاری از موارد دیگر دلیل این اتفاق بود.

شاید یکی از چالش‌برانگیزترین سؤالات پرسش‌نامۀ سرشماری، وضع فعالیت افراد بود. جالب‌تر آن‌که در این قسمت گزینۀ”بی‌کار” وجود نداشت و هرکسی که حداقل یک ساعت در هفته به یک فعالیت بدون درآمد برای خانوادۀ خود مانند خیاطی برای فرزند مشغول باشد، دارای شغل محسوب می‌شد. بسیاری از افراد مصاحبه‌شونده با شنیدن این سؤال اعلام می‌کردند که بی‌کار هستند، یا حقوق بسیار کمی دارند، یا یارانۀ آن‌ها قطع‌شده است و با هیچ توضیحی مبنی بر این‌که مأمور تنها پرسشگر و جمع‌آوری‌کنندۀ اطلاعات است، قانع نمی‌شدند.

ناکارآمدی شیوۀ جدید سرشماری در برخی زمینه‌ها

حتی اگر سال‌ها در اوز زندگی کرده باشید، مطمئناً هنوز مناطقی وجود دارند که شما حتی یک‌بار هم گذرتان به آن‌جا نخورده باشد. اطلاع از وضعیت خانه‌های مسکونی و خانه‌هایی که اقامتگاه دوم و یا خالی هستند، در بعضی مواقع با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌شد که درنهایت سهواً منجر به ازقلم‌افتادن برخی خانواده‌ها می‌شد. همان‌‌گونه که در بالا نیز بیان شد، در صورت همراهی یک آشنای منطقه‌ای، این کار می‌توانست باکیفیت بالاتری انجام گیرد، که این مورد در اواخر سرشماری محقق شد.

از چالش‌های دیگرمی‌توان به خانوارهایی اشاره کردکه برای کار یا زندگی، مدتی از سال را خارج از کشور و اوز زندگی می‌کنند. برخی از این خانوارها در سرشماری اینترنتی شرکت کرده بودند، اما کد آماری آن‌ها در دسترس نبود. بااطلاع‌رسانی بهتر سازمان آمار و توصیۀ اکید برای تحویل دادن این کدها در محل به مأمور سرشماری، می‌شد بسیار سنجیده‌تر و باکیفیت‌ترعمل نمود. بسیاری از اشکالات پیش رو در این سرشماری به دلیل جدید بودن شیوۀ کار بود، اما در بسیاری دیگر از موارد، مسئولان شهر می‌توانستند از تجربۀ افرادی که سال‌هایگذشته در سرشماری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم حضورداشته‌اند، بیشتر و بهتر استفاده کنند، تا جلوِ بسیاری از مشکلات گرفته شود.

اگر قرار بود خاطرات یک دوره سرشماری هرکدام از مأموران و همکاران این طرح نوشته شود، مطمئناً سرشار از خاطرات شیرین و تلخ است. سختی کار ۸ساعته و پیاده‌روی‌های طولانی، بعد از هفت دورۀ سرشماری، برای مسئولان امر مسئله‌ای واضح و قابل پیش‌بینی بود، اما مدیریت بهتر در انتخاب حوزه‌های مأموران سرشماری از هدررفتِ انرژی و هزینه جلوگیری می‌کرد. مسلماً حضور مأموران بومی در هر حوزه، به پیشرفت هرچه‌بهتر کار کمک می‌نمود و بسیاری از پیش‌داوری‌ها و حاشیه‌هانیز کمتر می‌شد.

همکاری کارشناسان، مأموران و مسئولان شهر و به‌ویژه تشکیل ستاد سرشماری مشخص در بخش، از الزامات دیگر یک سرشماری موفق است، اما متأسفانه به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها، دوگانگی و اختلافات سلیقه‌ای، این امر کمتر در اوز میسر شد و تمام فشارهای کاریاز هر لحاظ متوجه مأمور بود که مطمئناً درنتیجۀ نهایی اثرگذار خواهد بود. در نظر گرفتن موقعیت هر شهر و روستا و انتظارات مردم و مسئولان و ارتباط مفید با مسئولان و نخبگان هر منطقه، از مزایای دوراندیشی و مدیریت صحیح رده‌های بالای سرشماری منطقه است که کیفیت آن در این سرشماری در منطقه اوز کمرنگ بود.

برای داشتن شهر ایده‌آل، همۀ اقشار باید دغدغۀ توسعه و پیشرفت داشته باشند

همۀ افراد یک شهر و منطقه باید به این باور برسند که برای داشتن یک شهر ایده‌آل بایستی همۀ اقشار جامعه دغدغۀ توسعه و پیشرفت را داشته باشند و در این راه از هیچ‌گونه همکاری‌ دریغ نکنند.

شاید وقت آن رسیده است که دست از منفعت‌گرایی شخصی برداشته و برای جامعه‌ای بهتر تلاش کنیم و منتظر نمانیم دیگران برای ما قدمی بردارند. البته این امر بدون آموزش میسر نخواهد شد. مسئولان نیز باید راه را برای حضور هر چه بیشتر افراد مختلف جامعه در کنار خودشان باز کرده و سلیقه‌گرایی را کنار بگذارند. امیدوارم که تجربه‌های این سالیان، گامی برای پیشرفت شهر وبخشمان در سال‌های آینده باشد.
پرسشی که در پایان برای بسیاری از خوانندگان مطرح است،آمار خانوار و جمعیت شهر، بخش و شهرستان است که مقرر شد ه مرکز آمار تا بهمن ماه  رسما اعلام کند.